თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი

,6 კაცი კვ. კმ.
ფართობი  – 174,5 კვ. კმ.
მოსახლეობის რაოდენობა –  25791კაცი(2007წ.)
ეროვნება – ქართველები – 78,3%
                  აზერბაიჯანელები –8,1%
                  სომხები – 6,1%
                  ბერძნები – 5,2%
                  რუსები – 0,5% 

  თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი

    მუნიციპალიტეტი, რომელზე ახლა წავა ლაპარაკი უნიკალური მუნიციპალიტეტია საქართველოში. წარმტაცი ბუნებისა და უძველესი ისტორიის ამ პატარა ტერიტორიაზე (14 ადგილი საქართველოში) საოცრადაა შერწყმული ლამაზი ბუნება და უძველესი ნაგებობები. მუნიციპალიტეტი მდებარეობს აღმოსავლეთ საქართველოში, ქვემო ქართლში, 60 კილომეტრში საქართველოს დედაქალაქიდან.  ამ ადმინისტრაციულ ტერიტორიული ერთეულს  ჰქვია თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი.
 თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი, ხშირად იყო აყვავების მწვერვალზეც და დაღუპვის საზღვარზე. ქვემო ქართლის, ზუსტად ამ ტერიტორიაზე გადიოდა ძველად, ძირითადი სავაჭრო და სტრატეგიული გზები, მაჰმადიანური აღმოსავლეთიდან ქრისტიანულ დასავლეთისკენ. 

    1917წლის ადმინისტრაციულ – ტერიტორიული დაყოფით ახლანდელი თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ტფილისის გუბერნიის ტფილისის მაზრაში შედიოდა. 1921 – 1929წლებში – ტფილისის მაზრაში, 1930წ.– ტფილისის ოლქში, როგორც აღბულაღის რაიონი. 1940 წლიდან ეწოდება თეთრი – წყაროს რაიონი.
 ქალაქი თეთრიწყარო არის თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი. 
საზღვრები

თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტს კარგად გამოხატული ბუნებრივი საზღვრები აქვს.
   სამხრეთით ესაზღვრება ბოლნისის მუნიციპალიტეტი, დასავლეთით
საზღვრავს წალკისა და დმანისის მუნიციპალიტეტები, აღმოსავლეთით საზღვრავს
გარდაბნისა და მარნეულის მუნიციპალიტეტები, ჩრდილოეთით კი კასპისა და
მცხეთის მუნიციპალიტეტები.
 ფართობი
 მუნიციპალიტეტის ფართობია – 1174.5 კმ². მუნიციპალიტეტი ძალიან პატარაა – 14 ადგილი უკავია მუნიციპალიტეტების შორის.

მუნიციპალიტეტში არის ერთი ქალაქი - თეთრიწყარო, ერთი დაბა - მანგლისი და 18 ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულში - თემში - შემავალი 82 სოფელი (აქედან 4 სოფელი დაცლილია)
  მოსახლეობა

მოსახლეობის რაოდენობა ბოლო მონაცემებით (2007 წ.) 25 791 ადამიანს შეადგენს, აქედან, თეთრიწყაროში ცხოვრობს 3786, დაბა მანგლისში - 2594, ხოლო სოფლად 19411 ფიზიკური პირი. (2008) წლის მონაცემებით, ამას ემატება 2008 წლის აგვისტოს მოვლენების შედეგად სოფელ კოდაში განთავსებული 447 დევნილი ოჯახი, სულ - 1400

ეთნიკური შემადგენლობისმიხედვით. 
წლის2006 მონაცემებით, მოსახლეობის 75%-ს ქართველები შეადგენენ, 9% -ს - სომხები, 6%-ს - აზერბაიჯანელები, ხოლო 4%-ს - ბერძნები.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ცხოვრობს 2208 ეკომიგრანტი და 182 იძულებით გადაადგილებული პირი. ეკომიგრანტები ჩამოსახლდნენ მესტიის, ლენტეხისა და ხულოს რაიონებიდან 1987-89 წლებში მეწყერსაშიში ზონებიდან. მათ სახელმწიფომ აუშენა საცხოვრებელი სახლები. 2008 წლის აგვისტოს მოვლენების შედეგად სოფელ კოდაში განთავსდა შიდა ქართლიდან, დიდი და პატარა ლიახვის, კოდორის ხეობებიდან დევნილი ოჯახები, რომელთა რაოდენობა 1400 ფიზიკურ პირს შეადგენს. 

 ჰავა
 ჰავა ზომიერად ნოტიოა, ზამთარი - ზომიერად ცივი, ზაფხული - ხანგრძლივი და თბილი. ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურა 12-დან(ბარში) 3-მდე(მთაში). აბსოლიტური მინიმალური –25(-30), აბსოლიტური მაქსიმალური _ 35-40. ნალექების საშუალო წლიური_500-900მმ-მდე. ნალექების მაქსიმუმი მოდის მაისში, მინიმუმი_დეკემბერში.

რელიეფი

თეთრიწყარო უმეტასედ მთაგორიანია. რაიონის ჩრდილოეთ ნაწილში აღმართულია თრიალეთის საშუალო სიმაღლის ქედი. თეთრიწყაროს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს ძველი კრისტალური ქანებით აგებული შუა ხრამის მთათა კვანძი. აქქ თ ყველაზე დიდია ბედენის მასივი. რაიონის ტერიტორია ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ _ აღმოსავლეთისკენ თანდათან დაბლდება, ჯერ გადადის გორაკ-ბორცვიანიდან მთისწინეთში, შემდეგ მარნეულის ტერასულ ვაკეში. 

წიაღისეულითეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის წიაღისეულია: ალგეთის ქვა (ყვითელი და მომწვანო)
 ლითოგრაფიული ქვა; საშენი მასალა:ალგეთის ქვა (ყვითელი და მომწვანო)
  ბაზალტი, კირქვა და ქვიშაქვა. ალგეთის ქვით არის აშენებული უამრავი ტაძარი საქართველოში და საზღვარგარეთ. 
 აღსანიშნავია ბარიტის საბადოები.

შიდა წყლები
მუნიციპალიტეტის სამხრეთ საზღვარს ჩამოუდის მდინარე ხრამი(კცია),რომლის მარცხენა შენაკადებია: კლდეისისწყალი, ახკალაფისწყალი, ტორნე, ჭივჭავი და სხვ. ძირითადი მდინარეა ალგეთი. მისი მთავარი შენაკადებია მარჯვენა - დაყვისხევი და გუდარეხისწყალი, მარცხენა - ნამტვრევანისწყალი, ორსისხევი, ბოყვისხევი, ენაგეთისხევი, ლამისხევი, ასურეთისხევი და სხვ. მდინარე ალგეთი სათავეს იღებს კლდეკარის მთიდან (თრიალეთის მთაგრეხილი), მისი სიგრძე 108 კილომეტრია, აუზის ფართობი - 763 კვადრატული კილომეტრი. იგი მდინარე მტკვარს ერთვის მარჯვენა მხრიდან. მდინარე ხრამი (ქცია) სათავეს იღებს წალკის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, გაივლის თეთრიწყაროს, დმანისის, ბოლნისის, მარნეულის ტერიტორიებს და მტკვარს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე უერთდება. მისი სიგრძე 117 კილომეტრია, ხოლო აუზის ფართობი 6280 კვადრატულ კილომეტრს შეადგენს. მდინარე ვერე სათავეს იღებს დიდგორის მთის მიდამოებში, მისი სიგრძე 45 კილომეტრია, ხოლო აუზის ფართობი - 194 კვადრატული კილომეტრი. ის მდინარე მტკვარს ერთვის თბილისის მიდამოებში და მის მარჯვენა შენაკადს წარმოადგენს. მდინარე ასლანკა სათავეს იღებს ბედენის მთის მიდამოებიდან და მისი სიგრძე 87 კილომეტრია. ბედენის პლატოზე არის პატარა ტბები (ლიპი) და ჭაობები. სოფელ ასურეთთან გოგირდწყალბადოვანი წყაროა, რომელსაც იყენებენ სამკურნალოდ.

1973-დან ალგეთის ხეობაში დაიწყო წყალსაცავის მშენებლობა.

ფლორა და ფაუნა
ფლორა

 თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე 2 ათასზე მეტი სახეობის მცენარე იზრდება. ვაკეზე და ბორცვიან მთისწინეთში გავრცელებულია ძეძვი, გრაკლა, ასკილი, გლერძა, ურცი, მაჩიტა, ძურწა, ურო, ტუხტი და სხვ. ხეებიდან გვხვდება აკაკი. მთების კალთების ქვემო სარტყელი მუხისა და რცხილის ტყეებს უჭირავს, იზრდება აგრეთვე იფანი, ნეკერჩხალი, პანტა და მაჟალო. ბევრია შინდი, თხილი, ზღმარტლი, კუნელი, ასკილი და სხვ. ზემო სარტყელში წიფელი ჭარბობს,მასთან ერთად იზრდება აღმოსავლური მუხა და რცხილა, ასევე ნაძვნარ-სოჭნარი და ფიჭვის ფორმები.

ფაუნა

  თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ბინადრობს შველი, გარეული ღორი, დათვი, მგელი, თეთრყელა კვერნა, მაჩვი, კურდღელი, მთის მელა, მთის ბრუცა; ფრინველებიდან_როჭი, შურთხი, კაკაბი, ჯაფარა, მინდვრის მწყერჩიტა და სხვ; ქვეწარმავლებიდან ბევრია კუ, ბოხმეჭა, კლდის ხვლიკი; მდინარეებში_კალმახი, ხრამული, შამაია.

 წამყვანი დარგია სოფლის მეურნეობა, ძირითადად მეცხოველეობა.
გზები
რაიონის ტერიტორიაზე გადის მარაბდა-ახალქალაქის რკინიგზა და ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი.
შენდება აბრეშუმის გზა.
ძირითადი ტრასები არის რეაბილიტებური. 45 წუთში შეგიძლიათ მოხვდეთ თბილისიდან თეთრიწყაროში.
 ამჟამათ მიმდინარეობს რეაბილიტაცია ქალაქის გზებს.
წყალი
ქალაქში მიმდინარეობს რეაბილიტაცია მთელ წყალსადენ სისტემას.
კულტურა 

რაიონში 32 სახელმწიფო ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაა, 
35 ბიბლიოთეკა, 
1 თეატრი , 
მუზეუმი 
მხარეთმცოდნეობის;
თეთრიწყაროს  №2 სკოლის ეთნოგრაფიული მუზეუმი.  

    

 ისტორიკო–არქიტექტურულიძეგლები 
თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე წარმოდგენილია როგორც მეგალითური ნაგებობებით, ისევე ქრისტიანული ბაზილიკებით და ჯვარ - გუმბათოვანი ეკლესიებით. უძველესი ტაძრებით, ეკლესიებითა და ციხესიმაგრეებით, რომლებიც, მიუხედავად ისტორიული ქარტეხილებისა, მუნიციპალიტეტში მრავლადაა შემორჩენილი. ფორმების სიმარტივე, ეფექტური დიზაინი, ჰარმონიული პროპორციები, უმშვენიერესი ორნამენტები და იდეალური შერწყმა გარემომცველ ბუნებასთან ქართული არქიტექტურის უდიდესი ღირსებაა.  
      
 ქვემო ქართლის, ზუსტად ამ ტერიტორიაზე გადიოდა ძველად, ძირითადი სავაჭრო და სტრატეგიული გზები, მაჰმადიანური აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ. ბუნებრივია, რომ არც ერთ მბრძანებელს არ გაუვლია ამ კუთხესთან, რომ არ მოეგლიჯა თავისთვის, თუნდაც პატარა ნაწილი ამ მომგებიანი მიწისა... ამიტომაც აშენებდნენ ამ ადგილების მეპატრონეები დიდი რაოდენობით, სტრატეგიული დანიშნულების მქონე ციხესიმაგრეებს. ამასთან დაკავშირებით აღიმართა ისეთი ციხე სიმაგრეები, როგორებიცაა სამშვილდე, ბირთვისი, ფარცხისი, ხულუტი, მანგლისის ციხე სიმაგრე და სხვანი, რომელთაც უდიდესი როლი ითამაშეს არა მარტო თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ისტორიაში, არამედ ქართული ერის ისტორიაშიც. შემორჩენილია სამონასტრო კომპლექსები: პირღებული, გუდარეხი, ფიტარეთი, მანგლისი. ქალაქის სიახლოვეს არის თეთრი წყაროს ნასოფლარი, სამშვილდის  ნაქალაქარი.  ჩვენი რაიონის ტერიტორიაზე, დაფიქსირებულია 375 ისტორიულ - არქიტექტურული ძეგლი.
 აბრეშუმის გზის მშენებლობის დროს მიმდინარეობს მკაცრი არქეოლოგიური მონიტორინგი. ძეგლების რაოდენობა იზრდება დღითი დღე. 

სამზარეულო:

თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტი გამოირჩევა სპეციფიკური სამზარეულოთი და სახელგანთქმული სტუმართმოყვარეობით.  ისტორიულად ისე მოხდა, რომ  თეთრიწყაროში ცხროვობს სხვადასხვა ეროვნების ხალხი: ქართველები, სომხები, რუსები, აზერბაიჯანელები, ბერძნები...  და ზოგჯერ 20 კაციან  მაგიდის ირგლივ  ზის 18 ეროვნების ადაიანი. ქართველები ზიან რუსებთან, სომხები აზერბაიჯანელებთან ....  
რა არ შეგხვდება ჩვენ სუფრაზე: ქართული საცივი და სომხური ტოლმა ვაზის ფოთოლში შეხვეული, ლულა ქაბაბ და რუსული ბლინი! ჩვენ სუფრაზე  ნახავთ  სვანური კუბდარი და რუსული ბლინი, აჩმა და ხაჭაპური – აჭარული, ოსური, იმერული, რაჭული ლობიანი და ებრაელთა მაცა... 
  თეთრიწყაროში – ერთ მაგიდის ირგლივ მთელი საქართველოა ! და თუ თქვენ არააქვთ დრო, რომ მოინახულოთ საქართველოს ყველა კუთხე – კუნჭული –ჩამოდით თეთრიწყაროში!     
 თეთრიწყაროელების სტუმართმოყვარებით მოხიბლულ უცხოელ ტურისტებს ხშირ შემთხვევაში სწორედ ამის გამო უჩნდებათ მისი ხელახალი მონახულების სურვილი.

ტურიზმი 
 თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტი ცნობილია მრავალფეროვანი ბუნებით. მოგზაურებს ქვეყნის ღირსშესანიშნაობების დასათვალიერებლად ფართო არჩევანი ეძლევათ. მათ შეუძლიათ იხილონ ისტორიული ძეგლები, უნიკალური არქიტექტურა, ხელოვნების განუმეორებელი ნიმუშები, უძველესი ტრადიციები, კულტურა, მომხიბვლელი  თეთრიწყაროს ძველი პარკები და ტყეები, ეროვნული პარკი. ასევე შესაძლებლობა ექნებათ, იგემონ უგემრიელესი ქართული კერძები და ღვინო, გაიცნონ მეგობრული და სტუმართმოყვარე ხალხი.

   თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი ისტორიულად ცნობილია დასასვენებელი და სანახაობითი ტურიზმით. მაგალითად, დაბა მანგლისის ტურისტული მნიშვნელობა განპირობებულია განსაკუთრებული მიკროკლიმატით, რომელსაც ქმნის კავკასიის რეგიონში უკიდურესი სამხრეთის კავკასიური ფიჭვის ენდემის არსებობა.

სამკურნალო დაწესებულებები თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის 
ასურეთის საექიმო ამბულატორია

ლიცენზია: ა დ ბ 00751
მისამართი თეთრიწყაროს მუნ-ი, დაბა ასურეთი
ტელეფონი 983273
ბორბალოს საექიმო ამბულატორია

ლიცენზია: ა დ ბ 00544
მისამართი თეთრიწყაროს , მუნ-ი სოფ. ბორბალო
გოლთეთის საექიმო ამბულატორია
ლიცენზია: ა დ ბ 01171
მისამართი თეთრიწყაროს რ-ნი, სოფ. გოლთეთი
თეთრიწყარო შპს რაიონული საავადმყოფო

ლიცენზია: ა გ ბ 00454
მისამართი თეთრიწყარო, ფარნავაზის ქ.3
"თეთრიწყაროს რაიონული პოლიკლინიკა"

ლიცენზია: ა ე ბ 00345
მისამართი თეთრიწყარო, ფარნავაზის ქ.5
"მკურნალი"

საექიმო ამბულატორია
ლიცენზია: ა დ ბ 00782
მისამართი თეთრიწყაროს მუნ-ი სოფ.კოდა, სოფ.ვაშლოვანი

სამშობიარო სახლი
ლიცენზია: ა ი ბ 01450
მისამართი თეთრიწყ